Jednym z wyzwań, z którymi obecnie próbuje się zmierzyć Unia Europejska, jest optymalizacja wykorzystania technologii informacyjnych na rzecz zwiększenia wzrostu gospodarczego, tworzenia nowych miejsc pracy oraz poprawy jakości życia obywateli Europy w ramach strategii „Europa 2020”, co zostało zarysowane w Cyfrowej Agendzie dla Europy (Digital Agenda for Europe). W ramach tego digitalizacja i ochrona zasobów europejskiej pamięci kulturowej, obejmującej materiały drukowane – książki, czasopisma oraz gazety – ale również fotografie, obiekty muzealne, dokumenty archiwalne, materiały dźwiękowe i audiowizualne, obiekty zabytkowe i stanowiska archeologiczne, traktowane wszystkie jako dorobek kulturowy, należą do kluczowych obszarów. Dlatego też Komisja Europejska, mając na względzie rozwój bibliotek cyfrowych w Europie i zapewnienie możliwie szerokiego dostępu do dziedzictwa kulturowego, zarysowanych w Cyfrowej Agendzie dla Europy i strategii Komisji w zakresie praw własności intelektualnej (Commission’s Strategy on Intellectual Property Rights), patronowała wypracowaniu przez zainteresowane środowiska Porozumienia dotyczącego podstawowych zasad digitalizacji i publicznego udostępniania dzieł niedostępnych w handlu z 20 września 2011 r. (Ramowe Porozumienie – Memorandum of Understanding). Porozumienie to, jak również dyrektywa o dziełach osieroconych (orphan works) stanowią dwubiegunowe podejście Komisji Europejskiej do kwestii prawnoautorskich w kontekście rozwoju bibliotek cyfrowych w Europie. Aby umożliwić włączenie do procesów digitalizacji również publikacji wydanych stosunkowo niedawno, wypracowane zostało pojęcie statusu out of commerce książki, które w świetle tych dokumentów oznacza, iż jest ona wciąż objęta ochroną prawnoautorską, jednak nie jest dostępna w obrocie handlowym, ponieważ autor czy wydawca zdecydowali się czy to nie wydawać nowych edycji, czy też nie sprzedawać jej za pośrednictwem kanałów dystrybucyjnych. O ile w poprzednich latach takie książki oznaczano mianem out of print, o tyle obecnie, w związku z rozwojem sprzedaży elektronicznych wydań książek, pojęcie to nie do końca odpowiada rzeczywistości, ponieważ dany e-book będzie miał status in commerce, nawet jeżeli będzie dostępny tylko w elektronicznej, a nie drukowanej (in print) formie. W związku z tym o statusie in commerce czy out of commerce danej publikacji decyduje wydawca. Należy mieć jednak na uwadze, iż pojęcia in commerce, out of commerce, jak i in print czy out of print nie zawsze są rozumiane jednolicie i odmiennie definiują status publikacji w zależności od celu, w jakim są używane. O ile wyżej zarysowane rozumienie tych pojęć stosowane jest w kontekście Ramowego Porozumienia, o tyle nieco inaczej stosuje te pojęcia omawiany w niniejszym numerze specjalnym proces ARROW. Tam pojęcia in print i out of print odnoszą się do możliwości (do)drukowania danej publikacji przez wydawcę, natomiast pojęcia in commerce i out of commerce związane są z faktyczną dostępnością danej pozycji w sprzedaży i odpowiedzi na to pytanie udzielają najczęściej dystrybutorzy czy księgarnie, określający, czy istnieje możliwość zakupu danej publikacji za ich pośrednictwem – zarówno bezpośrednio z półki, jak i w wyniku jej zamówienia i szybkiego dostarczenia w używanych przez nich kanałach zaopatrzenia. Dlatego też w trakcie prac nad polskimi rozwiązaniami niezbędne jest dokładne zdefiniowanie tych pojęć z uwagi na doniosłe znaczenie prawne i biznesowe przyjętych definicji. W sytuacji gdy wydawcy często nie są zainteresowani utrzymywaniem w sprzedaży starszych i gorzej sprzedających się książek (chociaż zapewniają ich dostępność w formie e-booków czy też druku na żądanie – print on demand), biblioteki dążą do ich digitalizacji i udostępniania w Internecie, co ściśle wiąże się z ich misją – szczególnie gdy dotyczy publikacji stanowiących dziedzictwo kulturalne danego kraju, regionu czy miejscowości. Takie rozwiązanie jest doskonałą szansą dostępu do danych tytułów i treści dla czytelników, zwłaszcza gdyby książki te miały popaść w zapomnienie. Ponieważ jednak biblioteki nie nabywają praw autorskich do książek znajdujących się w ich zbiorach, muszą wcześniej zwrócić się do posiadaczy praw autorskich – autorów i/lub wydawców – o zgodę na digitalizację publikacji mających status out of commerce i ich udostępnienie w sieci. Wypracowane pod patronatem Komisji Europejskiej Ramowe Porozumienie jest umową branżową, obejmującą wszystkich interesariuszy i zawierającą podstawowe zasady (Key Principles), które mają być stosowane przez strony podczas …