W poprzednim artykule przyglądaliśmy się zarysowi pojęcia „utwór” w prawie autorskim i konsekwencjom podatkowym, jakie dla autora czy dysponenta praw autorskich może mieć kwalifikowanie danej rzeczy lub czynności jako utworu. Obecnie przyjrzymy się bliżej zasadom, jakie najczęściej przyjmowane są przy ustalaniu statusu danej rzeczy oraz przykładom owoców twórczości (oczywiście tej „przez duże tfu”, jak podśmiewał się któryś z artystów kabaretowych), które z mocy prawa lub w praktyce nie są uznawane za utwory i nie podlegają ochronie zapewnianej przez ustawę o prawie autorskim i prawach pokrewnych, a ich twórcy nie mogą skorzystać z przychylności fiskusa. „Szlachcic na zagrodzie równy wojewodzie” jest twierdzeniem prawdziwym, przynajmniej jeśli chodzi o prawo autorskie, ochrona na jego gruncie jest bowiem wyjątkowo demokratyczna – nie jest uzależniona od jakości czy wartości artystycznej lub naukowej dzieła. Jak ujął to znawca prawa autorskiego, prof. Janusz Barta „ochronie podlegają zatem złe i ‘szmirowate’ powieści, ‘tandetne’ obrazy, ewidentnie fałszywe ‘rozprawy naukowe’”1. Prawo autorskie nie rozróżnia także tych, których twórczość to „droga przez mękę” i tych, którzy tworzą (a przynajmniej zdają się tworzyć) „od niechcenia”, jednakowo chroniąc wszystkie dzieła niezależnie od intensywności wysiłku twórczego włożonego w ich powstanie; taką wykładnię Sąd Najwyższy przyjmuje już od lat 30. ubiegłego wieku. Popularnym kryterium rozgraniczania utworów od „nieutworów” jest weryfikacja indywidualności danej materii według koncepcji tzw. statystycznej jednorazowości. W tym celu dany utwór należy poddać analizie poprzez serie odpowiednio sprofilowanych pytań: czy identyczna rzecz powstała już wcześniej, a jeżeli nie, to czy istnieje statystyczne prawdopodobieństwo, że identyczna rzecz powstanie w przyszłości? Podobne kryterium proponuje np. prof. Jan Błeszyński: badając indywidualność danej rzeczy, należy zbadać, jakie jest prawdopodobieństwo, że przy powierzeniu danego zadania więcej niż jednej osobie można z góry spodziewać się identycznego rezultatu. Wyjęty spod prawa (autorskiego) Wszystko to może spowodować, że działalność „z wyglądu” artystyczna nie będzie za takową uznana w przepisach prawa. Ma to miejsce m.in. w przypadku sporządzania reprodukcji „płaskich” (dwuwymiarowych) – może to pociągać za sobą znaczny wysiłek i nakład środków, jednak brak elementu indywidualności (niepowtarzalności) przesądza o tym, że w myśl prawa autorskiego nie mamy tu do czynienia …