Zestawienia top nie pokazują, jak trudny to był rok, bo nie mogą. Tutaj mamy raczej pokaz piękna i siły poszczególnych książek, no może też trochę kategorii. Jeśli miałbym coś powiedzieć do mikrofonu, rzekłbym: sprzedaż podręcznika do HiT WSiP-u przebiła trzykrotnie HiT Białego Kruka, „Gdzie śpiewają raki” znacznie lepiej niż „Empuzjon”, ponownie „Czuła przewodniczka” i za nią „Potęga podświadomości”, skoro istnieje kategoria YA to „Pizgacz” przed „Heartstopperem”, a Kicia bije Pucia, chociaż to nieładnie. Rzemiosło zwane sztuką Sztuka tworzenia rankingów nie jest sztuką, a rzemiosłem, które opiera się na założeniach. Brak założeń i fastrygowanie na biegu jest właśnie nazywane sztuką, bo nie jest proste i ładnie wygląda. My, Polacy, jesteśmy jak wiadomo miłośnikami sztuki, a w Wielkiej Brytanii uprawia się raczej rzemiosło. W Nielsen BookData UK z wymaganiami „The Sunday Times”, „The Guardian” czy też „The Bookseller” zmaga się Philip Stone, wcześniej redaktor branżowego „Booksellera” właśnie. Roboty jest huk, co klient to założenia, a rankingi budowane są co tydzień. Na potrzeby polskiego rynku staramy się wdrożyć jak najwięcej standardów z Wielkiej Brytanii, Hiszpanii czy Australii, ale niektóre założenia musimy modyfikować. Generalnie do list przebojów nie dodajemy: 1) Książek sprzedawanych poniżej ceny 1 euro, 2) książek sprzedawanych z przeceną od ceny okładkowej powyżej 80 proc., 3) książek z kategorii aktywnościówki dla najmłodszych (malowanki, naklejanki itp. z kategorii Y1.2 w schemacie Nielsen Product Class – NPC), 4) podręczników szkolnych. Ale w branżowym top25 (obok) musimy je uwzględnić, inaczej gubimy krajowy kontekst. Warto przypomnieć założenia bazowe BookScana, na wstępnym etapie procesowania danych usuwamy: 1) sprzedaż produktów oznaczonych przez inne identyfikatory niż ISBN, 2) produkty oznaczone ISBN, które nie są książkami (zabawki, modele do kolekcjonowania itp.), 3) grupy cenowe oznaczone przez pojedynczy ISBN, 4) sprzedaż książek poza granicami Polski, 5) sprzedaż książek wydawanych przez detalistę i sprzedawanych wyłącznie u niego w ramach tzw. marek własnych, 6) sprzedaż książek do bibliotek i innych instytucji w ramach zamówień zbiorczych. Na deser podam trzy kluczowe założenia. Pierwsze dotyczy scalania (bądź nie) różnych form produktu, w praktyce twardej i miękkiej okładki oraz ostatnio także pocketów i ewentualnego wliczania wersji audio oraz e-booków. Drugie to być może najważniejsza decyzja dla rankingów – kategorie. Jak je połączyć, względnie podzielić, tudzież podmienić, ewentualnie wymusić na kimś zmianę. No i wreszcie: listy top książek ustalamy na podstawie liczby sprzedanych egzemplarzy książek, a nie ich wartości. Tak przygotowujemy zestawienia dla mediów na całym świecie. Ale rankingi wydawców tworzymy według wartości sprzedaży. Słowem: dziel i rządź w praktyce. Żeby było jasne, robią to wszyscy: redakcje, detaliści, wydawcy oraz firmy badawcze jak choćby Nielsen BookData. Mamy tu łącznie kilkanaście elementów, które trzeba zgrabnie wymieszać, może sztuką to nie jest, ale chronione autorskim prawem być już może. Rok podręczników W top 100 Nielsen BookScan dla roku 2022 (założenia włączone) występują 64 podręczniki, czyli dwie trzecie pod względem liczby indeksów, ale wartościowo ważą więcej, jako że podręczniki są drogie. Ergo był to dla detalistów w 2022 roku wielki kawał tortu do ugryzienia. Rok 2023 będzie podobny, w latach ponieważ obniżenie obowiązku szkolnego z 2013 roku (Dz.U. 2013 poz. 1265) spowodowało, że dzieci urodzone w latach 2007 (388 tys.), 2008 (414 tys.) oraz 2009 (417 tys.) poszły do podstawówki w latach 2014 i 2015 (słowem trzy roczniki w dwa lata), a teraz ten sztuczny megawyż demograficzny trafił wreszcie do pierwszej klasy szkoły średniej. Niby każdy wiedział, ale skala robi wrażenie (niektórzy proponują dodatkowe wyjaśnienie tej podręcznikowej fali: dopływ nowych uczniów-uchodźców do szkół, co trudno zweryfikować, a przewidzieć wrzesień 2023 jeszcze trudniej). Jeśli chodzi o najważniejsze zjawiska wyrażę się hasłowo: HiT WSiP, szeroko i głęboko Nowa Era, religia to Jedność. Podręcznik WSiP-u „Historia i teraźniejszość. Liceum i technikum. „Podręcznik Część 1” to niniejszym koronowany król balu. Łączna sprzedaż w panelu BookScan 78 646 egz., średnia cena detaliczna 54,7 zł wartość sprzedaży detalicznej zmierzonej w panelu 4 mln 252 tys. zł. Teraz Nowa Era, która do pierwszej setki wprowadziła 37 tytułów i która po raz kolejny zostaje wydawcą roku według BookScan (ranking w kolejnym numerze Biblioteki Analiz). W top 10 mamy pięć tytułów tego wydawnictwa, w drugiej dziesiątce sześć, w trzeciej dziesiątce znowu pięć. No i Jedność. Ta oficyna ma 12 tytułów w top 100 BookScana. Mnożnik i średnia cena detaliczna Teraz dygresja o ekstrapolacji. Z założenia tego nie robimy, nie stosujemy mnożników. Nie wiemy, ile WSiP łącznie sprzedał książki roku. Ale musimy odpowiadać na różne pytania. Mamy dwie standardowe odpowiedzi. Zakładamy, że sprzedaż w otwartych kanałach detalicznych, czyli w klasycznym detalu, to 100 mln egz. książek rocznie (TCM – Total Consumer Market, rynek nabywcy indywidualnego). W idealnym świecie moglibyśmy zmierzyć w Polsce 100 mln egz. maksymalnie, analizując przesłane do nas …